Over Zonder gekheid

Alan Ayckbourn schetst in ‘Zonder gekheid’ de karakters en wederwaardigheden van drie echtparen en een vrijgezel. De toeschouwer is er getuige van hoe zij met elkaar omgaan. En dat gebeurt allemaal rond de tennisbaan in de royale tuin achter de villa van Hans en Antine, het echtpaar waar alles om draait. Op drie momenten in twaalf jaar tijd.

Gouden lepel

Hans en Antine lijken met de gouden lepel in de mond geboren. Alles wat zij ondernemen, tot en met de opvoeding van hun kinderen, loopt op rolletjes en dat gebeurt schijnbaar moeiteloos. Het gaat deze twee voor de wind. Hans is eigenaar van Scandi Art BV, een handelsbedrijf dat bijzonder succesvol is op de wereldmarkt voor interieurartikelen. Daarbij heeft hij het getroffen met zijn aantrekkelijke en altijd opgeruimde vrouw Antine. En zij is overduidelijk in haar nopjes met hem.

Pijnlijk

Hoe anders is dit gesteld met de andere personages. Zoals met de Schuringa’s. Dominee Huug Schuringa komt zich met zijn vrouw Louise voorstellen als de nieuwe buren van het welgestelde echtpaar. Al snel blijkt dat deze geestelijk leidsman worstelt met zichzelf en vooral met de relatie met zijn vrouw Louise die nogal last heeft van stemmingswisselingen. En beiden hebben de grootste moeite met de opvoeding van hun zoon Christiaan. En dan is er Sven, de compagnon van Hans. Deze ziet zich graag schitteren naast zijn zakenpartner, maar kan niet tegen hem op, zelfs niet als het om een eenvoudig tennispartijtje gaat, terwijl Sven toch ooit jeugdkampioen tennis is geweest. Hij heeft amper door dat de mensen in zijn omgeving proberen om hem in zijn relatie tot Hans al te veel vernederingen te besparen. Overigens is niemand daarop uit. Des te pijnlijker blijkt dat hij met name door Hans en door zijn stevige echtgenote Joke voortdurend uit de wind wordt gehouden. En dan is er nog de eeuwige vrijgezel Rick. Hij is de huisvriend die het stel telkens weer verrast met een nieuwe vriendin en overduidelijk kampt met een sterke bindingsangst, al dan niet ingegeven door een even onmogelijk als onbeantwoord smachten naar de jeugdvriendin met wie hij destijds niets durfde te beginnen: Antine.

Precisie

Ayckbourn schetst de ontwikkeling van deze karakters en verhoudingen met humoristische precisie. De kloof tussen de winnaars en verliezers van de welvaartsstaat wordt daarbij steeds dieper gegraven. De winnaar komen steeds prominenter voor het voetlicht, de verliezers steeds dieper in de schaduw. Maar wie is daar schuldig aan? De kijker kan er om lachen, maar wordt op zijn minst aan het denken gezet.

Betekenis

Zonder gekheid is dus een blijspel met een diepere betekenis. Ayckbourn schreef het in de jaren zeventig van de vorige eeuw. Hij kon toen niet weten dat het stuk anno 2019 nog hoogst actueel is. Uitgerekend nu leven wij in een tijd waarin de kloof tussen rijk en arm, tussen progressief-liberaal en conservatief-bekrompen, tussen grenzen open en dicht en tussen een succesvolle ‘elite’ en het ‘volk’ dat de ontwikkelingen op wereldschaal nog maar amper kan bijbenen, bijna onoverbrugbaar groeit.

Essentie

Na de première in 1978 stelde de Engelse krant The Guardian de essentie van dit stuk in een enkele kernvraag aan de orde. De grote vraag was volgens de recensent of Huug en Antine – hoe genereus ze ook voortdurend naar hun omgeving zijn – niet toch zelf schuldig zijn aan de steeds schever groeiende verhoudingen. Hun succes zou hen volledig verblinden voor het effect dat die brille heeft op hun directe omgeving.

Voorstellingen

UD speelde dit stuk op zaterdagavond 25 mei 2019 in het Wennekerpand in Schiedam en op de daaropvolgende zondagmiddag 26 mei in het Piet Waals Vestzaktheater in Prinsenbeek.